Hıdrellez, bütün Türk dünyasında bilinen mevsimlik bayramlarımızdan birisidir. Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak isimlendirilen Hıdrellez günü, Hızır ve İlyas peygamberin yeryüzünde buluştukları gün olması nedeniyle kutlanmaktadır (1). Hıdrellez ismi de Hızır ve İlyas isimlerinin birleşmesi ve halk ağzında hıdrellez olarak şekillenmesi ile oluşmuştur. Hıdrellez günü Gregoryen takvimi ile 6 Mayıs günü kutlanmaktadır.
Halk arasında kullanılan takvime göre eskiden yıl ikiye ayrılmaktadır: 6 Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar olan süre Hızır Günleri adıyla yaz mevsimini, 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar olan süre ise Kasım Günleri adıyla kış mevsimini oluşturmaktadır. Bu yüzden 6 Mayıs Günü kış mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığı anlamına gelir ki, bu da kutlanıp bayram yapılacak bir olaydır.
Hıdrellez ile ilgili çeşitli fikirler vardır. Bunların iki tanesi en bilineni ve en çok inanılanlarıdır. Bunların ilkine göre Hıdrellez, Mezopotamya ile Anadolu kültürüne aittir. Bazıları ise İslamiyet öncesi Orta Asya Türk kültür ve inançlarına ait olduğuna inanmaktadır. Yine de ilk çağlardan beri sadece Mezapotamya ve Anadolu‘da değil hemen hemen Akdeniz uygarlıklarının tümünde baharın gelişini kutlamak amacıyla uygulanmıştır.
Yaygın bir inanca göre ise Hızır, hayat suyu (ab-ı hayat) içerek ölümsüzlüğe ulaşmış ve özellikle bahar aylarında insanlar arasında dolaşarak yardıma muhtaç olanlara yardım eden, bolluk bereket ve sağlık dağıtan, Allah katında ermiş bir kişidir. Bununla birlikte Hızır’ın hüviyeti ile yaşadığı yer ve zaman belli değildir.
Hıdrellez Ritüelleri
Hıdrellez’de baharın taze bitkilerini ve taze kuzu eti ya da kuzu ciğeri yeme ritüeli bulunmaktadır. Baharın ilk kuzusu yenildiği vakit sağlık, canlılık kazanılacağı, şifa bulunulacağı inancı hakimdir. Bu nedenle, Hızır Aleyhisselam’ın gezdiği kabul edilen yeşil yerlerde dolaşıp çiçek toplanır, oyunlar oynanır, baharın ilk kuzusu kesilerek yenilir. Toplanan çiçekler kaynatılıp içilirse hastalıklara iyi geleceğin; bu su ile kırk gün yıkanan kişinin gençleşip güzelleşeceğine inanılır. Zaten “Hızır Hakkı” için kurban ve adakta bulunmak, Hızır geleneğinde yaygın bir şekilde görülmektedir. Öte yandan Anadolu’nun bazı yerlerinde Hıdrellez Bayramı’nda edilen duaların ve isteklerin gerçekleşmesi adına sadaka verme, oruç tutma ve kurban kesme gibi adetler bulunmaktadır.
6 Mayıs öncesi ev, çevre ve giyim temizliği, evlerde badana ve boya yapılır. Azerbaycan‘da Hıdır Nebi bayramı öncesi hazırlıkları şubat ayından itibaren yapılmaya başlar. Makedonya Türkleri, Hıdırellez’de un, arpa ve buğday ambarlarına bereket taşı koyarlar.
Hıdırellez günü yapılacak yemekler için erzak tedarik edilip hazırlıklar yapılır. Hızır haftası bazı yörelerde üç gün oruç tutulur. Orucun son günü pişirilen çörekler dağıtılır. Ev ziyaretleri yapılarak pişirilen “Hızır Lokması” verilir. İftara doğru kesilen koyun, kuzu eti fakirlere dağıtılır.
Gagavuzların 6 Mayıs’ta Ederlez Bayramı olarak kutladıkları törenlerde bütün köylerde kurban kesildiği bilinmektedir. Bütün bu hazırlıkların temelinde Hızır ile karşılaşmak, onun yardımıyla dileklerini gerçekleştirmek vardır.
Kırım Türkleri Kıdırlez adındaki mitolojik bir varlıkla 6 Mayıs günü karşılaşacaklarına refah ve zenginliğe kavuşacaklarına inanırlar. Bu bakımdan pek çok şey Hızır hakkı için yapılır ve Hızır’a adanır. Bunun sebebi ise, İslamiyet’ten önceki dönem inanç sisteminde Türk insanının düşünce dünyasındaki Tanrı ve ahiret kavramının soyut bir kavramdan ziyade olabildiğince somutlaştırılması söz konusudur.
Geleneğe uygun olarak Anadolu’nun birçok bölgesinde “Hıdırlık” denilen mesire yerleri mevcuttur. Bu bölgelerde mezarlık, yatır vb. gibi çevre halkınca kutsal kabul edilen, adak adanan veya bez, çaput bağlamak gibi bazı geleneklerin sergilendiği yerler vardır. Hıdırellez gecesi bir gül fidanının dibine dilekler adanır, dilekler şekillerle belirlenir. Ev istenirse topraktan, kiremitten ev, bebek istenirse bebek, para istenirse gül dibine gümüş para konur. Dileklerin gerçekleşmesi için Hıdırellez uğuruna içtenlikle inanmak gerekir. İnanmayanların dilekleri gerçekleşmez.
Hıdırellez’in uğuruna inananlar mutlaka rüya görürlermiş, sabah bu rüyaları yaşlılar yorumlayarak yılın iyi veya kötü geçeceğini söylerler. Hıdırellez gecesi dört yol ağzında ateş yakılır, eski hasırlar yakılır, üzerinden en az üç kere atlanır. Hıdırellez gecesi ateşin üstünden atlanınca bir kış boyu insanın üzerine çöken uyuşukluğun ve hareketsizliğin ve atılacağına inanılır. Aynı zamanda inanışa göre atlama anında dertler kederler de dökülürmüş.
Hızır’ın eli değen şeylerin dolup taştığı rivayeti nedeniyle Hızır günü arifesinde yiyecek kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağzı açık bırakılır. Ev, bağ, bahçe isteyenler herhangi bir yere istediklerinin küçük bir modelini yaparak; altın ve benzeri ziynet eşyası isteyenler ağaç yapraklarını kollarına veya boyunlarına takarak isteklerine kavuşacaklarına inanır.
Kaynaklar:
1. http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR-12700/hidrellez-bayrami.html
2. https://www.star.com.tr/yasam/hidirellez-ibadetleri-nedir-hidirellezde-ne-yapilir-haber-1451016/